واکسن آنفلوآنزا چند نوع دارد؟ — راهنمای حرفه‌ای برای انتخاب و مقایسه انواع واکسن
خلاصه: این مقاله شرح می‌دهد واکسن آنفلوآنزا چگونه عمل می‌کند، انواع موجود در بازار (تزریقی، اسپری بینی، دوز بالا، نوترکیب/بدون تخم‌مرغ)، مزایا و عوارض هر یک و بهترین زمان برای تزریق را با استناد به رهنمودهای بین‌المللی بررسی می‌کند.
مقدمه
هر ساله با شروع فصل سرما، شیوع آنفلوآنزا افزایش می‌یابد. این بیماری می‌تواند در برخی افراد منجر به بستری شدن و حتی مرگ شود. واکسیناسیون فصلی ساده‌ترین و مؤثرترین راه برای کاهش ابتلا و شدت بیماری است. اما واکسن‌های آنفلوآنزا انواع مختلفی دارند و انتخاب نوع مناسب بستگی به سن، وضعیت سلامتی و سابقه حساسیت فرد دارد. در ادامه با زبانی علمی اما قابل‌فهم، انواع واکسن، مزایا، معایب و نکات انتخاب را بررسی می‌کنیم.
واکسـن آنفلوآنزا چیست و چگونه عمل می‌کند؟
واکسن آنفلوآنزا با معرفی بخشی از ویروس یا پروتئین‌های سطحی آن، سیستم ایمنی را تحریک می‌کند تا پاسخ دفاعی (آنتی‌بادی) تولید شود. در صورت مواجههٔ واقعی با ویروس، سیستم ایمنی با سرعت و شدت بیشتری واکنش نشان می‌دهد و از ابتلای شدید جلوگیری می‌کند. از آنجا که ویروس آنفلوآنزا تغییرپذیر است، سازندگان هر سال بر اساس پیش‌بینی سویه‌ها، فرمول واکسن را به‌روزرسانی می‌کنند.
انواع واکسن آنفلوآنزا — شرح، مزایا و موارد مصرف
1. واکسن تزریقی غیرفعال (Inactivated Influenza Vaccine – IIV)
شرح: حاوی ویروس غیرفعال‌شده است و به‌صورت تزریق عضلانی داده می‌شود.
مزایا: مناسب برای گروه‌های سنی وسیع (از ۶ ماهگی به بالا)، قابل استفاده برای زنان باردار و افراد با بیماری‌های مزمن؛ سابقهٔ طولانی ایمنی و اثربخشی.
عوارض رایج: درد یا قرمزی محل تزریق، تب خفیف، خستگی یا درد عضلانی موقت.
نمونه‌های تجاری رایج: Fluarix, Vaxigrip, Influvac (نام تجاری بسته به بازار متفاوت است).
2. واکسن زنده تضعیف‌شده (اسپری بینی) (Live Attenuated Influenza Vaccine – LAIV)
شرح: شامل ویروس زنده اما ضعیف‌شده است و معمولاً به‌صورت اسپری بینی تجویز می‌شود.
مزایا: القای پاسخ ایمنی موضعی در دستگاه تنفسی و حذف نیاز به تزریق؛ مناسب برای کودکان و نوجوانان سالم.
محدودیت‌ها و احتیاط: برای زنان باردار، افراد با نقص ایمنی یا کسانی که داروهای سرکوب‌کنندهٔ ایمنی مصرف می‌کنند توصیه نمی‌شود.
عوارض رایج: آبریزش بینی، گرفتگی، عطسه، گاهی تب خفیف.
نمونه رایج: FluMist (در برخی بازارها موجود است).
3. واکسن با دوز بالا (High-Dose Influenza Vaccine)
شرح: نسخه‌ای از واکسن تزریقی با مقدار آنتی‌ژن بالاتر که برای تقویت پاسخ ایمنی در سالمندان طراحی شده است.
مزایا: افزایش تولید آنتی‌بادی و محافظت بهتر در افراد ≥65 سال.
عوارض رایج: درد موضعی شدیدتر، احتمال تب یا خستگی نسبتاً بیشتر اما موقت.
نمونه‌های تجاری: Fluzone High-Dose (برخی بازارها).
4. واکسن نوترکیب / بدون تخم‌مرغ (Recombinant / Cell-based)
شرح: پروتئین‌های سطحی ویروس (مانند هموگلوټینین) به‌صورت نوترکیب تولید می‌شوند یا واکسن‌ها در سلول‌های فرهنگی به‌جای تخم‌مرغ ساخته می‌شوند.
مزایا: مناسب برای افراد دارای آلرژی به تخم‌مرغ، تولید سریع‌تر و کاهش احتمال مغایرت سویه‌ها در فرایند تولید.
عوارض رایج: مشابه واکسن تزریقی: درد محل تزریق، تب خفیف.
نمونه: Flublok (نمونهٔ نوترکیب در برخی کشورها).
تقسیم‌بندی بر اساس پوشش سویه — سه‌ظرفیتی در برابر چهارظرفیتی
علاوه بر روش تولید، واکسن‌ها از نظر تعداد سویه‌های پوشش‌دهنده تقسیم می‌شوند:
- سه‌ظرفیتی (Trivalent): شامل دو سویه از نوع A و یک سویه از نوع B.
- چهارظرفیتی (Quadrivalent): شامل دو سویه A و دو سویه B — پوشش گسترده‌تر و در بسیاری از کشورها ترجیح داده می‌شود.
چه کسانی باید واکسن آنفلوآنزا بزنند؟
پیشنهاد می‌شود همهٔ افراد بالای ۶ ماه واکسن فصلی را دریافت کنند، اما اولویت به گروه‌های پرخطر اختصاص دارد:
| گروه | توضیح |
|---|---|
| سالمندان ≥65 سال | استفاده از واکسن با دوز بالا یا واکسن اختصاصی سالمندان توصیه می‌شود. |
| کودکان 6 ماه تا 5 سال | واکنش‌ها و عوارض می‌تواند شدیدتر باشد؛ واکسیناسیون با IIV توصیه می‌شود. |
| زنان باردار | IIV (تزریقی) بی‌خطر و مفید برای مادر و جنین است. |
| افراد دارای بیماری مزمن | باید حتماً واکسینه شوند؛ ممکن است نیاز به مشورت پزشکی برای انتخاب نوع باشد. |
بهترین زمان برای تزریق واکسن
بهترین زمان تزریق واکسن آنفلوآنزا اوایل پاییز (معمولاً شهریور تا مهر) است تا بدن فرصت کافی برای تولید آنتی‌بادی داشته باشد. برای گروه‌های پرخطر، توصیه می‌شود قبل از شروع موج‌های فصلی واکسینه شوند. واکسن معمولاً هر سال یکبار تزریق می‌شود چون سویه‌های ویروس تغییر می‌کنند.
عوارض جانبی (به تفکیک نوع واکسن)
IIV (تزریقی)
عوارض شایع: درد یا قرمزی موضعی، تب خفیف، خستگی. عوارض جدی بسیار نادر است.
LAIV (اسپری بینی)
عوارض شایع: آبریزش، گرفتگی بینی، عطسه، گاهی تب خفیف. برای افراد دارای نقص ایمنی خطر بالقوه وجود دارد.
High-Dose
عوارض مشابه IIV اما گاهی شدت موضعی بیشتر است. واکنش‌های سیستمیک معمولاً خفیف و گذرا هستند.
Recombinant / Cell-based
عوارض شبیه به IIV: درد محل تزریق، احتمال تب خفیف.
هشدار: در صورت بروز علائم هشداردهنده مانند تنگی نفس، ورم لب/صورت یا کهیر گسترده پس از واکسیناسیون، سریعاً به اورژانس مراجعه کنید (واکنش آلرژیک نادر اما اورژانسی است).
نکات مهم پیش از تزریق واکسن
• اگر به تخم‌مرغ، داروهای خاص یا ژلاتین حساسیت دارید، حتماً پیش از تزریق با پزشک مشورت کنید.
• افراد دارای تب یا عفونت فعال بهتر است تا بهبود کامل، تزریق را به تعویق بیندازند.
• واکسن آنفلوآنزا باید هر سال تزریق شود چون ویروس‌ها دائماً در حال تغییرند.
پرسش‌های متداول
خیر. واکسن تزریقی حاوی ویروس غیر فعال است و نمی‌تواند باعث بیماری شود. واکسن بینی شامل ویروس ضعیف‌شده است که معمولاً علائم خفیف شبیه سرماخوردگی ایجاد می‌کند اما باعث آنفلوآنزا نمی‌شود.
2. چرا باید هر سال واکسن بزنم؟
ویروس‌های آنفلوآنزا دائما تغییر می‌کنند؛ واکسن سالانه بر اساس پیش‌بینی سویه‌ها به‌روزرسانی می‌شود تا پوشش محافظتی حفظ شود.
3. اگر به تخم‌مرغ حساسیت دارم چه کنم؟
برخی واکسن‌ها (نوترکیب یا سلول بیس) بدون تخم‌مرغ تولید می‌شوند و گزینهٔ مناسبی برای افراد دارای آلرژی به تخم‌مرغ هستند. با پزشک مشورت کنید.
4. آیا زنان باردار می‌توانند واکسن آنفلوآنزا بزنند؟
بله. واکسن تزریقی برای زنان باردار بی‌خطر است و حتی از جنین نیز محافظت می‌کند.
5. آیا کودکان می‌توانند واکسن آنفلوآنزا دریافت کنند؟
بله. از سن ۶ ماهگی به بالا تزریق واکسن توصیه می‌شود.
